تبادل لینک هوشمند آرایه جناس تام : دو واژه ای که از لحاظ تلفظ و املای آن یکسان هستند ولی در معنی باهم تفاوت دارند را جناس تام گویند و هرگاه تفاوت های جزیی لفظی داشته باشند به آن جناص ناقص گویند که انواعی دارد .
مثال 1 : برادر که در بند خویش است نه برادر نه خویش است
به معنی خود به معنی قوم و خویش
مثال 2 : با زمانی که دیگر انداز ای که بندم می دهی کاین زمانم گوش بر چنگ است و دل درچنگ نیست
نوعی ساز در دست
الف) جناس ناقص حرکتی :جناسی است که فقط در مصوت اختلاف ظاهری دارند.
مثال ک شکر کند چرف فلک ، از ملک و ملک و ملک کز کرم بخشش او ، روشن و بخشنده شدم
ملک و ملک و ملک = اختلاف در حرکتها دیده می شود
ب) جناس ناقص اختلافی : جناسی است که در حرف اول یا وسط یا آخر اختلاف ظاهری وجود دارد .
مثال : هر تیز که در کیش است گر بر دل ریش آید ما نیز یکی باشیم از جمله قربان ها
کیش و ریش جناس اختلافی دارند
ج ) جناس ناقص افزایشی : جناسی است که یک حرف در هر 2 کلمه کم و یا زیاد شده باشد .
دلا زرنج حسودان مرنج و واثق باش که بد به خاطر امیدوار ما نرسد
رنج و مرنج جناس افزایشی دارند .
11) آرایه متناقض نما (پارادوکس) : آوردن 2 واژه کنار هم که وجود یکی دیگری را نقض میکند و یکی از آن 2 پدیده ممکن است مطرح شود .
مثال 1 : هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای من در میان جمع و دلم جای دیگر است .
از نظر منطقی این 2 صفت ضد یکدیگر هستند و وجود یکی از آن ها ممکن است که شاعر به زیبایی کلام خود می افزاید .
مثال 2 : گوش ترحمی کو کز ما نظر نپوشد دست غریق یعنی فریاد بی صداییم
فریاد همان صدای بلند است و با بی صدایی ضد است و این موجب زیبایی سخن شده است .
12) آرایه تضمین : هرگاه شاعری در لابه لای شعر خودش شعری از شاعر دیگری بیاورد یا آیه یا حدیثی را عینا تکرار کند می گویند تضمین کرده است .
مثال 1 : چه خوش گفت فردوسی پاکزاد که رحمت بر آن تربت پاک باد از خود سعدی است
میازار موری که دانه کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است از فردوسی است که سعدی آن را تضمین کرده است
مثال 2 : زینهار ، از قرین بد ، زنهار و قنا ربنا عذاب النار آیه 201 از سوره بقره است که تضمین شده است
3
13)آرایه تضاد : آوردن 2 کلمه با معنی ضد هم در شعر و نثر که موجب زیبایی کلام می شود.
مثال1 : شادی ندارد آن که ندارد به دل غمی / آن را که نیست عالم غم نیست عالمی شادی و غم باهم تضاد دارند
مثال2 : شمع دل دمسازم بنشست چو او برخاست / افغان ز نظر بازان برخاست چو او بنشست برخاست و بنشست باهم تضاد دارند
14)آرایه اسلوب معادله : هرگاه دو مصراع یک بیت به ظاهر هیچ گونه ارتباطی با یکدیگر ندارند ولی با دقت در می یابیم که مصراع دوم مصداق و تأیید کننده مصراع اول است و می توان بین آن دو علامت مساوی گذاشت .
مثال1 : دود اگر بالا نشیند کسر شأن شعله نیست جای چشم ابرو نگیرد گرچه او بالاتر رود
مثال2 : موی اندر شیر خالص زود پیدا می شود عیب پاکان زود بر مردم هویدا می شود
15) آرایه تلخیص : آوردن نام مخصوص شعری در بیت آخر غزل یا قصیده تا اینکه خواننده بداند شعر از او است .
مثال : کشته غمزه تو شد حافظ تا شنیده پند تیغ سزا است هرکه را درد سخن نمی کند
16) آرایه تمثیل : داستانها و حکایت های پند آموز که میتواند سرمشقی برای ما باشد تمثیل گویند .
مثال : داستان عبرت از مولوی در کتاب اول ( گرگ و شیر و روباه )
17) آرایه سجع : هرگاه در جمله نثر ( غیر شعر ) کلماتی مانند قافیه در شعر بیاید به طوری که صداهای آخر آن ها و وزن آن ها یکسانی و هماهنگی داشته باشد به آن کلمات سجع می گویند و جمله ای که کلمات سجع در آن باشد نثر مسجع گویند .
مثال 1 : توانگری به هنر است نه به مال و بزرگی به عقل است نه به سال . سال و مال سجع دارد
مثال 2 : هنرمند هرجا که رود قدر بیند و بر صدر نشیند . ( قدر و صدر ) و ( بیند و نشیند ) با هم سجع دارند
18 ) آرایه تشخیص : شخصیت بخشی به اشیای بی جان و صفت های انسان را به غیر انسان دادن است.
مثال 1 : شب ایستاده است ، خیره نگاه او ، بر چارچوب پنجره من
شب = آرایه تشخیص است چون ایستادن را که صفت انسان است به شب نسبت داده است .
مثال 2 : گل بخندید و باغ شد پدرام ای خوشا این جهان بدین هنگام
گل = آرایه تشخیص است چون خندیدن را به گل نسبت داده است.
19 ) آرایه حس آمیزی : در هم آمیختن 2 یا چند حس است در کلام به گونه ای که به تأثیر سخن و زیبایی آن بیفزاید .
مثال 1 : بوی دهن تو از چمن می شنوم بوی کسی را نمی شنود بلکه استشمام میکند ( دو حس را به هم آمیخته است )
مثال 2 : خبر تلخی بود خبر شنیدنی است نه چشیدنی ( دو حس را به هم آمیخته است. )
1)آرایه مراعات نظیر : هنگامی که در شعر و نثر کلمه هایی از یک مجموعه به کار رود که از لحاظ جنس یا نوع یا مکان یا زمان یا همراهی آنان با یکدیگر تناسب داشته باشند به مجموعه آن کلمات مراعات نظیر گویند.
مثال 1 : ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد
(آرایه مراعات نظیر دارد چون هر 4 تا از نظر جنس گل هستند )
مثال 2 : ز خاک من اگر گندم بر آید از آن گر نان پزی مستی فزاید
( آرایه مراعات نظیر دارد چون از گندم نان به عمل می آید و همراهی ندارد )
مثال 3 : مجنون رخ لیلی چون قیس بنی عامر فرهاد لب شیرین چون خسرو پرویز________________________________________
2) آرایه تلمیح : هرگاه در یک متن کلماتی ذکر شود که آنها بخشی از آیه قرآن یا حدیث یا حادثه ای تاریخی باشند به طوری که با دیدن آن کلمه یا کلمات به یاد آن آیه یا حدیث یا واقعه تاریخی بیفتیم و اشاره به ان داشته باشد می گویند به آن آیه تلمیح دارد . ( اشاره دارد )
مثال 1 : ما قصه سکندرو دارا نخوانده ایم از ما بجز حکایت مهر و وفا مپرس
سکندر = اشاره به داستان اسکندر مقدونی مهر و وفا = داستان عاشقانه دارا = اشاره به داستان کوروش هخامنشی
مثال 2 : نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را
لافتی = اشاره به حدیث ( لافتی الا علی لاسیف الاذولفقار ) دارد .________________________________________
3) واج آرایی : هرگاه در شعر و نثر صداهایی ( صامت یا مصوت) تکرار شود بطوریکه ای تکرار آگاهانه موجب موسیقی و زیبایی در کلام شود به مجموع این صداها واج آرایی می گویند .
مثال 1 : خیزید و خزآرید که هنگام خزان است باد خنک از جانب خوارزم وزان است
( صدای «خ» پنج بار و صدای «ز» شش بار تکرار شده است . )
مثال 2 : ریاست به دست کسانی خطاست که از دستشان دست ها بر خداست
(صدای «س» هفت بار ، صدای «ت» شش بار و صدای «آ» شش بار تکرار شده است . ) ________________________________________ 4) آرایه کنایه : یعنی بیان کردن نشانه یک چیز و اراده کردن خود آن چیز که از طریق معنی آن صورت می گیرد و معمولاً بین معنی ظاهری و معنی باطنی باید معنی باطنی و دور آن را در نظر گرفت .
مثال 1 : نرفتم به محرومی از هیچ کوی چرا از در حق شوم زرد روی
زرد روی = کنایه از شرمنده شدن و بی نصیب ماندن است که نشانه را به جای خود آن بیان کرده است
مثال 2 : هنوز از دهن بوی شیر آیدش همی رأی شمشیر و تیر آیدش
کنایه از هنوز کودک است معنی دور آن مورد نظر است نه معنی ظاهری آن
1
5) آرایه تشبیه : ادعای همانندی و شباهت دو یا چند چیز است . تشبیه دارای چند پایه یا رکن است شی اول که قصد داریم آن را به چیزی مانند کنیم مشبه است و شی دوم یا کسی که مشبه به آن چیز مانند می شود مشبه به است و واژه ای که پیوند آن ها را برقرار می کند ادات تشبیه است و صفتها و ویژگی که در هردو هم مشبه و هم مشبه به دیده می شود را وجه شبه می گویند .
مثال 1 : دانا چو طبله طبار است خاموش و هنر نمای
مشبه ادات تشبیه مشبه به وجه شبه
مثال 2 : گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم ورت به دست نیاید چو سرو باش آزاد
تو(مشبه) ادات مشبه به وجه شبه تو(مشبه) ادات مشبه به وجه شبه
________________________________________
6) استعاره : هرگاه از 4 رکن تشبیه که گفته شد سه رکن حذف شود و تنها یکی از 2 رکن اصلی مشبه یا مشبه به تنها بیاید به طوری که قصد نویسنده بیان شباهت نباشد بلکه یکسان بودن آن ها مورد نظر باشد و بگوید خود آن چیز است نه مثل او استعاره داریم .
مثال 1 : بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد بهار عارفش خطی به خون ارغوان دارد
بتی = استعاره از معشوق و یار است که تشبیه آن اینگونه بوده است : یار من از خوش ترکیبی مانند بت است
که فقط مشبه ذکر شده است و بقیه ذکر نشده است .
گل = استعاره از چهره قرمز یار که تشبیه آن اینگونه بوده است : چهره یار من مانند گل قرمز و خوش رنگ است .
سنبل = استعاره از موهای یار که تشبیه آن اینگونه بوده است : موی یار من مانند سنبل بوده است .
________________________________________
7) آرایه ایهام : آوردن واژه ای است که حداقل با 2 معنی که یکی نزدیک ترین به ذهن و یکی دور از ذهن باشد مقصود شاعر معنی دور آن و گاهی هر 2 معنی مورد نظر اوست بطوریکه ذهن را بر سر 2 رهای قرار می دهد که کدام معنی مورد نظر اوست .
مثال 1 : خانه زندان است و تنهایی ضلال هرکه جز سعدی گلستانش نیست
گلستانش = معنی اول باغ ـــ معنی دوم کتاب گلستان
مثال 2 : ای دمت عیسی ، دم از دوری مزن من غلام آنکه دور اندیش نیست
دور اندیش = معنی اول عاقبت نگر ـــ معنی دوم به دور فکر کردن
مثال 3 : چشم چپ خویشتن بر آرم تا روی نبیندت به جز راست
راست = معنی اول حقیقت ـــ معنی دوم چشم راست
8) آرایه مجاز : به کار بردن وازه ای در غیر معنی واقعی آن است .
________________________________________
مثال 1 : مسابقات کشتی دهه فجر در ایران انجام شد و ایران به مقام اول رسید .
معنی حقیقی دارد معنی مجاز دارد ( منظور تین ایران است )
مثال 2 : اگر به زلف دراز تو دست ما نرسد گناه بخت پریشان و دست کوته ماست
حقیقت مجاز از ناتوانی
مثال 3 : همه کس را دندان به ترشی کند شود الاقاضیان را که به شیرینی .
حقیقت مجاز ( از رشوه دادن که باعث نرمی قاضی می شود )
2
9 ) آرایه اغراق : ادعای وجود صفتی در چیزی یا کسی به اندازه ای که غیر ممکن باشد و چون ذهن خواننده را به تلاش وا می دارد سبب لذت ادبی می شود .
مثال 1 : گر برگ گل سرخ کنی پیرهنش را از نازکی آزار رساند بدنش را
پیراهنی از جنس برگ گل که آزار دهنده نیست و این بیت اغراق دارد
مثال 2 : شود کوه آهن چو دریای آب اگر بشنود نام افراسیاب
در صورتی که کوه آهن اسم افراسیاب را بشنود آب می شود که اغراق دارد .
تعریف : هرگاه یک اسم یا جانشین آن به دنبال اسم کسره دار قبل از خود بیاید کلمه اول را مضاف و کلمه دوم را مضاف الیه یا نقش اضافی گویند ( مضاف یعنی نسبت داده شده و مضاف الیه یعنی نسبت داده شده به آن اسم ) .
انواع اضافه : بین مضاف و مضاف الیه از لحاظ معنی روابط مختلفی وجود دارد که انواع زیر به وجود می آید .
1 ) اضافه ملکی : بین 2 کلمه رابطه ملک و ملک ( صاحب مال و مال ) برقرار است و معمولا مضاف الیه مالک مضاف است مانند : کتاب محسن ـ خانه ایرج ـ ماشین رضا
2) اضافه اختصاصی ( تخصیصی ) : که در آن مضاف مخصوص مضاف الیه است.
مانند : میز مطالعه ـ پنجره کلاس ـ میز معلم ـ رنگ شیشه ـ در اطاق ـ کتاب درس
یاد آوری : فرق بین اضافه ملکی و تخصصی در آن است که در اضافه ملکی معمولا مضاف الیه انسان است و می تواند مالک باشد و در مضاف تصرف کند ولی در اضافه تخصیصی چنین نیست.
3) اضافه بیانی : که در آن مضاف الیه جنس یا نوع مضاف را بیان می کند .
مانند : جام طلا ـ سینی نقره ای ـ کشور ایران ـ شهر دزفول ـ لباس پشم ـ قاره آفریقا
4) اضافه تشیهی : بین مضاف و مضاف الیه رابطه شباهت وجود دارد و گاهی مضاف را به مضاف الیه مانند می کند و گاهی بر عکس آن . مانند : قد سرو ـ لب لعل ـ روی ماه ـ آینه دل ـ قفس تن ـ سرو قد ـ لعل لب ـ گوهر عمر ـ درخت دوستی ـ مس وجود
5) اضافه استعاری : که در آن مضاف در معنی غیر حقیقی خود به کار رفته است و عضوی از بدن انسان یا لوازم و متعلقات بدن انسان عاریه و قرض گرفته می شود تا مفهومی را برساند . مانند : دست روزگار ـ تیغ اجل ـ زلف سمن ـ گوش طرب ـ رخ اندیشه
یاد آوری : تفاوت بین اضافه تشبیهی و استعاری در این است که در اضافه تشبیهی مشبه و مشبه به که همان مضاف و مضاف الیه هستند هر دو ذکر می شوند در حالیکه در اضافه استعاری یکی از طرفین تشبیه می آید و به جای دیگری از لوازم یا متعلقات آن ذکر می شود . به عنوان مثال در ترکیب دست روزگار ، روزگار به انسان تشبیه شده یعنی مشبه است اما انسان که مشبه به است ذکر نشده و به جای انسان دست که از متعلقات اوست ذکر شده است . مانند : تیغ اجل ـ دیده غقل
6) اضافه اقترانی : که در آن بین مضاف و مضاف الیه رابطه همراهی و مقارنت وجود دارد.
مانند: دست ادب بر سینه نهادم یعنی دستی که همراه ادب بود. مثال ها : دیده احترام ـ نگاه حسرت ـ سر تعظیم ـ چشم ادب
نکته : می توان بین دو عضو ترکیب کلمه ( به عنوان ) را به کار برد .
مثلا می توان گفت : دست را به عنوان ادب بر سینه نهادم ـ با دیده به عنوان احترام نگریستم ـ با نگاه به عنوان حسرت نگاه کردم ـ سر خود را به عنوان تعظیم فرود آوردم که در نوع اضافه استعاری این طور نیست .
7) اضافه بنوّت : که در آن اسم فرزند بر اسم پدر یا مادر افزوده می شود مضاف فرزند مضاف الیه است .
نظرات شما عزیزان:
